“Biodiversiteti është në qendër të së ardhmes mjedisore dhe ekonomike të Shqipërisë,” thotë Dr. Emirjeta Adhami nga Instituti për Ruajtjen e Natyrës në Shqipëri (INCA). Në një intervistë ekskluzive, ajo thekson rolin kritik që luajnë ekosistemet ujore të ëmbla në mbështetjen e jetesës lokale, sigurimin e qëndrueshmërisë klimatike dhe ruajtjen e identitetit kulturor.

Arsimi si Prioritet
Arsimi është në qendër të strategjisë së INCA-s. Përmes nismave si Projekti CLEEN dhe programet Natura 2000, INCA ka pajisur mijëra edukatorë dhe anëtarë të komunitetit me mjete për të kuptuar dhe mbrojtur mjedisin natyror. Këto përpjekje kanë mobilizuar komunitetet në mbarë Shqipërinë për të përqafuar praktika të qëndrueshme dhe ruajtjen e natyrës.

Megjithatë, sfidat vazhdojnë. Shfrytëzimi i tepruar, qeverisja e dobët dhe efektet e ndryshimeve klimatike kërcënojnë trashëgiminë natyrore të pasur të Shqipërisë. Dr. Adhami thekson nevojën për politika më të forta mjedisore, menaxhim të burimeve të bazuar te komuniteti dhe bashkëpunim ndërkombëtar për të ruajtur biodiversitetin për brezat e ardhshëm.

Me një qasje gjithëpërfshirëse që ndërthur kërkimin shkencor, edukimin dhe angazhimin në nivel bazë, Shqipëria ka mundësinë të pozicionohet si një lider rajonal në ruajtjen e biodiversitetit—duke balancuar zhvillimin me ruajtjen ekologjike.

Dr. Adhami, si e shihni lidhjen midis biodiversitetit dhe mirëqenies së komuniteteve lokale, veçanërisht në kontekstin e ekosistemeve ujore të ëmbla?

Biodiversiteti dhe mirëqenia e komuniteteve janë të ndërthurura ngushtë, veçanërisht në ekosistemet ujore të ëmbla. Këto ekosisteme ofrojnë burime thelbësore si uji i pastër, peshqit dhe bimët, duke mbështetur drejtpërdrejt jetesën dhe shëndetin lokal. Gjithashtu, ato ofrojnë shërbime ekologjike të rëndësishme—filtrimin e ujit, rregullimin e përmbytjeve dhe qarkullimin e lëndëve ushqyese—që përfitojnë bujqësinë, turizmin dhe shëndetin publik.

Përveç përfitimeve materiale, ekosistemet ujore të ëmbla kanë një rëndësi kulturore dhe shpirtërore, duke formuar identitetet dhe trashëgiminë e komuniteteve. Ekosistemet e larmishme janë gjithashtu më të qëndrueshme ndaj ndryshimeve klimatike, duke siguruar burime të vazhdueshme dhe mbrojtje kundër motit ekstrem. Ruajtja e këtyre ekosistemeve nuk është thjesht një domosdoshmëri mjedisore—është thelbësore për stabilitetin ekonomik dhe qëndrueshmërinë e komunitetit.

Ju theksoni rëndësinë e edukimit në ruajtjen e natyrës. A mund të ndani disa shembuj se si programet edukative të INCA-s kanë frymëzuar veprim në Shqipëri?

INCA ka qenë në ballë të integrimit të edukimit mjedisor në komunitetet shqiptare. Disa nga arritjet kryesore përfshijnë:

• Projekti CLEEN: Në bashkëpunim me UNICEF, kemi trajnuar mbi 3,000 edukatorë nga viti 2008 deri në 2011 për të prezantuar edukimin mjedisor në shkollat fillore në nëntë rajone. Ky projekt vendosi bazat për ndërgjegjësimin mjedisor te të rinjtë shqiptarë.
• “Thirrja për Shkollat në Veprim”: Përmes kësaj fushate, INCA angazhoi 20 shkolla pranë zonave të mbrojtura, duke trajnuar 70 mësues dhe përfshirë mbi 300 nxënës në vizita studimore për të rritur ndërgjegjësimin mbi biodiversitetin lokal.
• “Nga Mali në Det”: Ky program promovoi turizmin e qëndrueshëm dhe edukimin mbi biodiversitetin në zonat e mbrojtura bregdetare dhe detare. Ai përfshiu shkolla, turistë dhe peshkatarë, duke nxitur ruajtjen e natyrës të udhëhequr nga komuniteti.
• Nisma Natura 2000: INCA zhvilloi materiale edukative të personalizuara dhe mbajti klasa të hapura pranë zonave pilot, duke pajisur mësuesit dhe nxënësit me mjete për të kuptuar dhe mbështetur biodiversitetin shqiptar sipas këtij kuadri evropian.

Këto programe tregojnë se si edukimi i targetuar mund të mobilizojë komunitetet dhe të promovojë ruajtjen afatgjatë të mjedisit.

Cilat janë sfidat më të mëdha për përdorimin e qëndrueshëm të burimeve dhe si mund t’i adresojnë këto çështje komunitetet?

Përdorimi i qëndrueshëm i burimeve natyrore përballet me disa sfida:

• Shfrytëzim i Tepruar: Praktikat e paqëndrueshme në bujqësi, pylltari dhe peshkim dëmtojnë burimet dhe ekosistemet.
• Përfitime të Pabarabarta: Komunitetet lokale shpesh mbajnë koston mjedisore, ndërsa të tjerët përfitojnë.
• Mangësi në Qeverisje: Rregullat dhe zbatimi i dobët pengojnë përpjekjet për ruajtje.
• Presione Ekonomike: Qëllimet ekonomike afatshkurtra shpesh mbizotërojnë mbi qëndrueshmërinë afatgjatë.

Komunitetet mund të luajnë një rol transformues duke adoptuar praktika të qëndrueshme, duke u përfshirë në menaxhimin e burimeve dhe duke avokuar për politika mjedisore më të forta.

Duke parë përpara, cili është hapi më kritik që Shqipëria mund të ndërmarrë për të ruajtur trashëgiminë e saj natyrore dhe biodiversitetin?

Shqipëria duhet të adoptojë një qasje gjithëpërfshirëse për ruajtjen e natyrës:

• Zgjerimi i Zonave të Mbrojtura: Sigurimi i menaxhimit efektiv të ekosistemeve kryesore.
• Angazhimi i Komunitetit: Mobilizimi i popullatës përmes edukimit dhe përfshirjes direkte në ruajtje.
• Praktika të Qëndrueshme: Promovimi i bujqësisë, peshkimit dhe pylltarisë së përgjegjshme.
• Adaptimi ndaj Klimës: Zhvillimi i strategjive për të zbutur rreziqet klimatike dhe për të mbrojtur habitatet e cenueshme.
• Politika dhe Zbatim: Forcimi i legjislacionit mjedisor dhe lufta ndaj aktiviteteve të paligjshme që dëmtojnë biodiversitetin.
• Kërkime dhe Monitorim: Investimi në studime shkencore për të ndjekur dhe adresuar kërcënimet.
• Bashkëpunim Ndërkombëtar: Shfrytëzimi i partneriteteve globale për të ndarë njohuritë dhe burimet.

Përmes një përqasjeje të integruar, Shqipëria mund të mbrojë biodiversitetin e saj për brezat e ardhshëm, duke siguruar rritje të qëndrueshme dhe duke u pozicionuar si një model për integrimin e mbrojtjes mjedisore në zhvillimin kombëtar.

Dr. Emirjeta Adhami
Eksperte për Ujërat e Ëmbla dhe Ndryshimet Klimatike
Instituti për Ruajtjen e Natyrës në Shqipëri (INCA)