Si po ristrukturohet planifikimi financiar për të përmbushur objektivat e qëndrueshmërisë

Ndërsa ndikimet e ndryshimeve klimatike intensifikohen, qeveritë po detyrohen të rishikojnë prioritetet e tyre fiskale. Për ekonomitë e Ballkanit Perëndimor, kjo nënkupton integrimin e qëndrueshmërisë në planifikimin buxhetor—një ndryshim që lidhet po aq me vullnetin politik sa edhe me reformën teknike.

Në shkurt të vitit 2025, zyrtarë nga Kosova* dhe Maqedonia e Veriut, së bashku me ekspertë nga Austria, Bashkimi Evropian dhe institucione ndërkombëtare, u mblodhën në Prishtinë për një Workshop dyditor mbi Buxhetimin e Gjelbër, në kuadër të iniciativës EU4Green. Ky aktivitet shërbeu si një ushtrim për ndërtimin e kapaciteteve dhe si një pikënisje për integrimin e Buxhetimit të Gjelbër në politikat fiskale kombëtare. Synimi? Të sigurohet që fondet publike të nxisin veprimet klimatike në vend që t’i pengojnë ato.

Përtej Bilancit

Ideja e Buxhetimit të Gjelbër është në dukje e thjeshtë: përafrimi i shpenzimeve qeveritare me objektivat mjedisore. Në praktikë, kjo përfshin gjithçka, nga gjurmimi i ndikimit mjedisor të shpenzimeve deri te sigurimi që politika fiskale nuk bie ndesh me angazhimet kombëtare për klimën.

Në fjalën e tij hapëse, Vadim Stirbu nga Zyra e BE-së në Kosovë theksoi urgjencën e integrimit të qëndrueshmërisë në planifikimin financiar, duke vënë në dukje se rreziqet klimatike—rritja e temperaturave, fatkeqësitë natyrore dhe shterimi i burimeve—duhet të përfshihen në vendimmarrjen buxhetore.

Megjithatë, zbatimi mbetet sfidë. Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve e Kosovës nënvizoi mungesën e koordinimit midis ministrive të financave dhe atyre të mjedisit, si dhe mungesën e udhëzimeve të qarta për mënyrën se si buxhetet publike duhet të pasqyrojnë prioritetet e gjelbra. Ky nuk është një problem unik për Kosovën; në të gjithë Ballkanin Perëndimor, ndarjet institucionale pengojnë efektivitetin e financimit klimatik.

Modeli i Austrisë për Buxhetimin e Gjelbër: Një Model për Reformë?

Workshopi u bazua ndjeshëm në përvojën e Austrisë me Buxhetimin e Gjelbër, ku shpenzimet publike vlerësohen përmes një lenteje të qëndrueshmërisë. Modeli austriak shkon përtej thjesht “etiketimit të gjelbër” (kategorizimit të shpenzimeve si pozitive ose negative për klimën) dhe shtrihet në vlerësime të ndikimit, shqyrtime të shpenzimeve dhe integrimin e financimit klimatik në ciklin e gjerë buxhetor.

Një nga diskutimet më teknike ishte përputhja e Buxhetimit të Gjelbër me Obligacionet e Gjelbra, një mekanizëm gjithnjë e më i përdorur nga qeveritë për të financuar projekte klimatike përmes instrumenteve të dedikuara të borxhit. Austria, e cila emetoi obligacionin e saj të parë të gjelbër në vitin 2022, ka zhvilluar që atëherë një nga sistemet më të strukturuara të raportimit të financave të gjelbra në Evropë.

Mësime nga Republika e Kirgizit dhe Gjeorgjia

Workshopi solli gjithashtu njohuri nga përvoja ndërkombëtare. Grupi i Bankës Botërore prezantoi raste studimore nga Republika e Kirgizit dhe Gjeorgjia, ku qeveritë kanë eksperimentuar me etiketimin e buxheteve klimatike dhe zhvillimin e taksonomive—mjete që klasifikojnë dhe vlerësojnë ndikimin klimatik të shpenzimeve publike.

Për shembull, qasja e Republikës së Kirgizit filloi me dy ministri pilot, duke u zgjeruar gradualisht në një etiketim më të gjerë të buxhetit të gjelbër në të gjitha shpenzimet qeveritare. Nga ana tjetër, modeli gjeorgjian fokusohet në lidhjen e objektivave kombëtare për klimën me vendimet mbi financat publike—një qasje që mund të zbatohet edhe në Ballkanin Perëndimor.

Nga Workshopi te Veprimi Politik

Dita e dytë e diskutimeve kaloi nga teoria në zbatim. Pjesëmarrësit u angazhuan në një ushtrim mbi Buxhetimin e Gjelbër, duke aplikuar skenarë të vërtetë buxhetorë për të vlerësuar ndikimin klimatik. Ata gjithashtu hartuan hapat e ardhshëm për zbatimin lokal, duke diskutuar koordinimin institucional, prioritetet e financimit dhe integrimin e politikave.

Mesazhi kryesor? Buxhetimi i Gjelbër nuk është thjesht një ushtrim kontabël; ai është një mjet qeverisës që mund të riformësojë prioritetet ekonomike. Ai kërkon mbështetje politike, ekspertizë teknike dhe angazhim afatgjatë. Buxhetimi i gjelbër nuk është diçka krejtësisht e re apo inekzistente, dhe hapat e parë duhet të jenë identifikimi i elementeve të tij tashmë të pranishme në proceset kombëtare të buxhetimit.

Për Ballkanin Perëndimor, tranzicioni drejt Buxhetimit të Gjelbër nuk është një luks—është një domosdoshmëri. Me integrimin në BE në horizont, përafrimi i financave publike me politikat klimatike jo vetëm që do t’i ndihmojë këto ekonomi të përmbushin angazhimet e tyre në kuadër të Agjendës së Gjelbër, por gjithashtu do t’i pozicionojë ato si partnerë vizionarë në tranzicionin global drejt qëndrueshmërisë.

Një Rrugë e Gjatë përpara

Pavarësisht vrullit të krijuar në Prishtinë, sfidat mbeten. Paqëndrueshmëria politike, burokracia e ngurtë dhe kërkesat konkurruese fiskale vazhdojnë të ngadalësojnë përparimin. Megjithatë, workshopi shënoi një hap kritik përpara. Sfida tani është të përkthehen diskutimet në veprim, duke siguruar që qëndrueshmëria të bëhet një element i përhershëm i politikës fiskale në Ballkanin Perëndimor.