“Udhëzuesi për Identifikimin e Aktiviteteve Kryesore që Ndotin Tokën dhe kontaminojnë vendet në BP6” ofron hapa të detajuar dhe të zbatueshëm për menaxhimin e ndotjes së tokës në ekonomitë e Ballkanit Perëndimor (BP6). Ky udhëzues, i përshtatur për Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën*, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë, ofron njohuri të përshtatura për rajonin, duke u fokusuar në aktivitetet industriale, minierat dhe vendgrumbullimet që kontribuojnë ndjeshëm në ndotjen e tokës.

Identifikimi i Aktiviteteve Kryesore që Ndotin BP6 Raporti përshkruan disa sektorë me rrezik të lartë që janë të pranishëm në ekonomitë e BP6, duke detajuar llojet specifike të industrive dhe aktiviteteve që paraqesin kërcënime të mëdha për shëndetin e tokës. Këto përfshijnë:

• Aktivitetet Industriale: Ekonomitë e BP6 kanë një histori të gjatë industrializimi, që ka kontribuar në praninë e mbetjeve nga industri si prodhimi i kimikateve, përpunimi i metaleve dhe prodhimi i energjisë.
• Operacionet Minerare: Sidomos në Serbi dhe Maqedoninë e Veriut, aktivitetet minerare kanë lënë mbetje të pasura me elemente toksike si arseniku, kadmiumi, plumbi dhe merkur, të cilat shpesh gjenden në sasi të mëdha në tokën përreth.
• Vendgrumbullimet: Vendgrumbullimet ilegale dhe të menaxhuara keq janë një problem i përhapur në rajon. Ato kontribuojnë ndjeshëm në ndotjen e tokës, veçanërisht në zonat ku menaxhimi i mbetjeve nuk është rregulluar si duhet. Kjo përfshin mbetje komunale dhe industriale, që futin ndotës të ndryshëm në mjedis.

Ndotësit Kryesorë të Identifikuar në BP6 Raporti identifikon ndotësit kryesorë të pranishëm në BP6, duke përfshirë:

• Metalet e Rënda: Arseniku, kadmiumi, plumbi dhe nikeli, të lidhura kryesisht me aktivitetet minerare dhe industriale.
• Ndotësit Organikë: Solventët e halogjenizuar dhe jo-halogjenizuar, Hidrokarburet Aromatike Policiklike (PAH), Bifenilet e Poliklorinuara (PCB) dhe Ndotësit Organikë të Qëndrueshëm (POP).
• Ndotësit e Rinovuar: Farmaceutikët, produktet e kujdesit personal dhe PFAS (Substancat Per- dhe Polifluoroalkile) po njihen gjithnjë e më shumë si kërcënime, por të dhënat mbi praninë e tyre në tokat e BP6 janë ende të kufizuara.

Qasja me Faza për Menaxhimin e Vendeve të Ndotura Raporti rekomandon një qasje të fazuar për menaxhimin e ndotjes së tokës, e cila përputhet me nevojat dhe kapacitetet e ekonomive të BP6. Hapat përfshijnë:

• Faza 1, Faza Fillestare: Kjo fazë fillestare fokusohet në përdorimin e të dhënave të disponueshme për të përpiluar një inventar fillestar të vendeve të ndotura. Në këtë fazë, ekonomitë e BP6 duhet:
  • Të mbledhin të dhëna mbi vendet ekzistuese të ndotura.
  • Të përfshijnë komunitetet lokale.
  • Të përfitojnë nga projektet ndërkombëtare.
• Faza 2, Zhvillimi i një Regjistri Gjithëpërfshirës: Pasi të jenë mbledhur të dhënat fillestare, ekonomitë e BP6 mund të fillojnë të zhvillojnë një regjistër më të plotë të vendeve të ndotura duke:
  • Kryer vlerësime sistematike.
  • Krijuar një bazë të dhënash qendrore.

Shumë ekonomi të BP6 nuk kanë ligje të plota që adresojnë specifikisht ndotjen e tokës. Ndërsa Serbia, për shembull, ka miratuar një ligj për mbrojtjen e tokës, ekonomitë e tjera si Kosova dhe Bosnja dhe Hercegovina mbështeten kryesisht në ligje mjedisore ose bujqësore që janë më pak gjithëpërfshirëse. Nga ana tjetër, burimet e kufizuara dhe fragmentimi institucional pengojnë përpjekjet për të adresuar ndotjen. Forcimi i bashkëpunimit ndërmjet ministrive (si ato përgjegjëse për mjedisin, shëndetësinë dhe bujqësinë) është thelbësor për krijimin e një strategjie gjithëpërfshirëse për menaxhimin e tokës.

Udhëzuesi gjithashtu rekomandon përmirësime ligjore dhe politike për të harmonizuar më mirë ekonomitë e BP6 me Strategjinë e Tokës të BE-së për vitin 2030. Disa nga rekomandimet kryesore përfshijnë forcimin e legjislacionit kombëtar dhe zhvillimin e një sistemi të monitorimit të tokës.

Priorititizimi i Vendeve të Ndotura me Rrezik të Lartë

Ekonomitë e BP6 duhet t’i japin përparësi identifikimit të vendeve të ndotura me rrezik të lartë. Këto janë zona që paraqesin rreziqe të menjëhershme për shëndetin e njeriut dhe ekosistemet. Udhëzuesi sugjeron kritere për prioritetizimin e vendeve bazuar në:

• Llojet e Ndotësve: Vendet me metale të rënda, ndotës organikë të qëndrueshëm dhe substanca të tjera të rrezikshme duhet të konsiderohen me prioritet të lartë.
• Afërsia me Zonat e Banuara: Vendet e ndotura pranë zonave rezidenciale ose infrastrukturës kritike si burimet e ujit duhet të trajtohen me përparësi të menjëhershme.
• Zonat Industriale Historike: Rajonet me një histori të gjatë të aktiviteteve industriale duhet të rishikohen sistematikisht për ndotje të trashëguar.

Hapat e Ardhshëm dhe Bashkëpunimi

Hapi i ardhshëm do të jetë workshop i EU4Green i planifikuar për vjeshtën e vitit 2024, ku aktorë nga ekonomitë e BP6 do të mblidhen për të rafinuar më tej strategjitë e përshkruara në raport. Ky workshop do të shërbejë si një platformë për të ndarë përvojat e fituara dhe për të diskutuar zhvillimin e një qasje rajonale për menaxhimin e ndotjes së tokës.

Për më tepër, projekti EEA IPA III për tokën, që synon të kryejë një studim kombëtar të vendeve potencialisht të ndotura, mund të ndërtohet mbi gjetjet e këtij raporti. Kjo iniciativë do të përmirësojë mbledhjen e të dhënave të sakta dhe do të lehtësojë shkëmbimin e praktikave më të mira në të gjithë rajonin.

Hapat praktikë të përshkruar në këtë udhëzues ofrojnë një rrugë të qartë për ekonomitë e BP6 për menaxhimin e tokave të ndotura. Duke adoptuar një qasje me faza, duke forcuar kornizat ligjore dhe duke bashkëpunuar, BP6 mund të bëjë përparim të rëndësishëm drejt tokave më të shëndetshme, komuniteteve më të sigurta dhe përputhjes me qëllimet e Agjendës së Gjelbër.

*Ky përcaktim është pa paragjykim ndaj qëndrimeve mbi statusin dhe është në përputhje me Rezolutën 1244/1999 të KSOKB-së dhe Opinionin e GJND-së mbi shpalljen e pavarësisë së Kosovës.