Pas aktiviteteve të zbatuara që kanë të bëjnë me Ndotjen e Ujit, eksperti i Umweltbundesamt për temën dhe koordinatori tematik për projektin EU4Green, Harald Loishandl-Weisz shpjegon në këtë intervistë se sa i rëndësishëm është ndotja e ujit, si ndikon më shumë se uji dhe si ndotës të ndryshëm, si p.sh. si nitratet, janë një rrezik i lartë për mjedisin, biodiversitetin dhe shëndetin e përgjithshëm të natyrës dhe të njerëzve.

1. Ndotja e ujit është një nga fushat prioritare të EU4Green dhe GAWB. Pse është e rëndësishme për BE-në (Marrëveshja e Gjelbër) dhe cila është rëndësia e saj për rajonin e BP?

Meqenëse furnizimi me ujë të pijshëm në Ballkanin Perëndimor vjen kryesisht nga burimet, puset e ujërave nëntokësore dhe rezervuarët e ujërave sipërfaqësore, ndikimi te njerëzit është i rëndësishëm. Ndotja e ujërave nëntokësore dhe ajrit dhe tokës është e ndërlidhur, pasi ndotësit nga ajri ose toka potencialisht përfundojnë në ujë. Nga sipërfaqja do të depërtojë në tokë dhe do të përfundojë në ujërat nëntokësore, ndërkohë që bujqësia luan një rol të madh këtu, pasi zonat bujqësore prodhojnë ndotje kryesisht nga nitratet dhe pesticidet.

Azoti në ujë mund të shkaktojë dëme të konsiderueshme në ekosistemin në ujëra. Kjo ndikon jo vetëm në jetën në lumenj, liqene dhe ujëra bregdetare, por edhe konsumin njerëzor, rekreacionin dhe turizmin. Sigurimi i një ekosistemi të shëndetshëm është një prioritet, duke mbrojtur njerëzit dhe kafshët, si pjesë e ekosistemit.

Ujërat nëntokësore dhe veçanërisht ato të burimeve janë burimi kryesor i ujit të pijshëm, si në Austri ashtu edhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Është shumë e rëndësishme që sipërfaqja të jetë e pastër dhe jo ndotëse e tokës dhe ujërave nëntokësore. Asnjë depo, industri dhe të tilla nuk duhet të jenë në afërsi të asnjë burimi uji, sepse mund të rrezikojnë shëndetin. Për shembull, sindroma e foshnjës blu vjen nga mungesa e oksigjenit në gjak, e shkaktuar edhe nga shumë nitrate në ujin e pijshëm. Është veçanërisht e rrezikshme për foshnjat, por edhe për të rriturit të cilët mund të zhvillojnë sëmundje të rënda nga uji i ndotur – studimet pohojnë se nitrati në ujin e pijshëm kontribuon në zhvillimin e kancerit. Krijimi i zonave mbrojtëse për burimet e ujit të pijshëm dhe në këtë mënyrë parandalimi i trajtimit të ndotësve të mundshëm në afërsi të këtyre burimeve është një hap vendimtar. Oksidet e azotit kontribuojnë në rritjen e grimcave të imëta në ajër, duke krijuar një ndikim në shëndet edhe nëpërmjet ajrit. Efekti në klimë është më i dukshëm përmes çlirimit të oksidit të azotit në ajër, hyrjes në atmosferë dhe rritjes së ngrohjes globale.

2. Nitratet janë pjesë e madhe e ndotjes së ujit, rrjedhat e tyre janë ekspertiza juaj specifike. Ju lutem mund të shpjegoni çështjen e rrjedhave të nitrateve dhe se si kjo çështje luan një rol në GAWB?

Nitratet janë me të vërtetë një nga ndotësit kryesorë të ujit. Ndërsa azoti transportohet përmes ajrit dhe ujit, ai kalon kufijtë dhe prek vendet e tjera dhe gjithashtu jetën detare. Prandaj, është një problem ndërkufitar. BE-ja rregullon që nëse jeni duke ndotur një vend tjetër, Komisioni Evropian duhet të informohet për masat zbutëse. Prandaj, ndotja me nitrate është një çështje shumë rajonale dhe kërkon koordinim dhe legjislacion rajonal, për të cilin Axhenda e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor ofron mjete dhe mekanizma.

3. Agjencia e Mjedisit Austria (EAA) ka njohuri të rëndësishme në këtë fushë dhe organizata juaj luan një rol të rëndësishëm në projekt. Si kontribuojnë përvoja dhe njohuritë tuaja institucionale në realizimin e projektit EU4Green, dhe veçanërisht për fushën tuaj – nitratet – si do të mund të përfitojnë ekonomitë e BP nga njohuritë tuaja në projekt?

Shtetet anëtare të BE-së kanë zbatuar kryesisht direktivën e nitrateve që nga vitet 1990, dhe AAA është përfshirë në ndotjen e ujit që nga fillimi. Gjatë dekadave të fundit, ne kemi krijuar struktura, modele dhe procedura dhe mund të ofrojmë mësimet tona dhe praktikat më të mira nga bashkëpunimi me shoqatat e fermerëve, institucionet, qeverinë dhe të tjerët. Është një proces i gjatë dhe i ndërlikuar dhe disa shtete anëtare janë ende duke përshtatur ligjet dhe rregulloret. Është sfiduese për të trajtuar problemin në mënyrë efikase, duke marrë parasysh të gjitha interesat e ndryshme.

Duhet të merren parasysh shumë aspekte dhe ndikime të ndryshme – mbrojtja e ujit, industria ushqimore, impiantet e trajtimit etj. Fondet e BE-së dhe kombëtare janë vënë në dispozicion për të ndihmuar me menaxhimin udhëheqës në ferma për një bujqësi më të qëndrueshme dhe të pastër, por duke pasur parasysh nevojat ekonomike të fermerët.

Duke folur për rajonin, një nga aspektet më të rëndësishme është të sjellësh përvojë dhe të vendosësh lidhje ndërmjet palëve të ndryshme të interesit dhe të ndihmosh për ta çuar procesin më shpejt pasi ekonomitë e Ballkanit Perëndimor mund të marrin rrugë të shkurtra bazuar në mësimet tona.

Për sa i përket ndotjes së ujit, AAA si institucion është përgjegjës për monitorimin e ujit, duke përgatitur vlerësimin e të dhënave për cilësinë e ujit sipas Direktivës në Kuadër të Ujit dhe Direktivës së Nitrateve, duke i ofruar ministrive përkatëse të dhëna dhe raporte. Kjo përvojë e gjatë në monitorimin, raportimin, përpunimin e të dhënave dhe vlerësimin e masave të mbrojtjes së ujit është një forcë e organizatës sonë dhe na jep mundësinë për të transferuar njohuri dhe për të ndihmuar vendet dhe institucionet e tjera në përpjekjet e tyre për të zbatuar proceset dhe për të bërë progres.

4. Çfarë shihni si potencialin më të madh në gjashtë ekonomitë e BP, nëse shikoni zbatimin e EU4Green dhe GAWB?

Me kaq shumë tokë bujqësore në rajon dhe për rrjedhojë me perspektiva të rëndësishme ekonomike, fokusimi në ndotjen e ujit dhe arritjen e një bujqësie të qëndrueshme mund të çojë në shumë ndryshime pozitive dhe progres.

Edhe pse rajoni është i pasur me burime ujore, ka shumë probleme me ujin e pijshëm. Prandaj, mbrojtja e burimeve të ujit të pijshëm është prioriteti më i lartë. Por shqetësimi për ujin nuk ndalet me kaq, ekosistemi i lumenjve dhe ujërave detare, peshkimi i qëndrueshëm janë të gjitha në rrezik, ndërsa potenciali është i madh.

Ne duhet të respektojmë nevojat e fermerëve, por paralelisht duke bërë transformim dhe duke krijuar kështu efikasitet më të mirë të lëndëve ushqyese dhe duke reduktuar humbjet. Për shembull, ruajtja adekuate e plehut organik dhe aplikimi në fusha ul nevojën për pleh shtesë, që është një plus ekonomik për fermerët.

Është e rëndësishme të fillojmë menjëherë edhe në fermat e vogla me veprime që nuk kërkojnë shumë investime, por duke përdorur njohuritë tona për të bërë ndryshime të vogla në menaxhimin e bujqësisë që mund të kenë një efekt pozitiv dhe të vendosin themelet për përmirësime të mëtejshme, dhe me akses në financimin e hapave të mëtejshëm të BE-së.

5. Nga një këndvështrim personal, cilat janë shqetësimet tuaja në lidhje me mjedisin dhe cilat i shihni si zgjidhjet ndikuese dhe hapat që duhen ndërmarrë, nëse duam ta çojmë BP dhe Evropën drejt një të ardhmeje më të ndritshme dhe më të shëndetshme?

Në aspektin e përgjithshëm, ujërat nëntokësore nuk janë të dukshme për njerëzit si problem. Për shkak të sfidave ekonomike, mbrojtja e ujit dhe e natyrës nuk kishte prioritet. Tani është koha për të menduar më të qëndrueshme. Rreziqet globale që kemi tani janë të shumta. Ne e kemi tejkaluar shumë kufirin planetar për azotin – me rrezikun e gjenerimit të ndryshimeve të rëndësishme mjedisore.

Humbjet e azotit duhet të trajtohen më shumë, të bëhen më të kuptueshme edhe për qytetarët, pasi ato prekin ndryshimet klimatike, ligatinat dhe shumë aspekte të jetës sonë të përditshme, jetesën, shëndetin dhe shpenzimet e jetesës.

Prodhimi i plehrave minerale dyfishon azotin reaktiv në ekosistem çdo vit. Ka një çekuilibër të madh të azotit në natyrë dhe ne nuk e dimë se ku po na çon dhe duhet të ndërmarrim urgjentisht hapa. Ne kemi nevojë për azot, pasi është një element bazë i çdo jete, por i rrezikshëm nëse nuk kontrollohet. Ndikimi i tij nuk është i dukshëm menjëherë, por në planin afatgjatë do të jetë. Ne duhet të mendojmë për nipërit tanë dhe nëse nuk jemi të kujdesshëm tani, rrezikojmë burimet e tyre natyrore.

Duhet të gjejmë një ekuilibër dhe të reduktojmë tepricën. Ka ushqim të mjaftueshëm për 9 miliardë njerëz, ne vetëm duhet të balancojmë. Ne po dëmtojmë burimet ujore lokale, bregdetin, peshkun, ushqimin, pyjet, ndërkohë që kontribuojmë në një problem global.