U intervjuu sa ekspertima za zagađenje zemljišta u okviru EU4Green projekta, gospodinom Sigbertom Huberom i gospođom Marthom Wepner-Banko, detaljnije istražujemo probleme zagađenja zemljišta, njihove zabrinutosti za ekonomije Zapadnog Balkana i načine na koje se ovaj problem percipira i rešava u zemljama Evropske unije.

Dezaktivacija zemljišta jedno je od područja EU4Green i prioritetnih oblasti Zelene agende za Zapadni Balkan. Zašto je to važno za Evropsku uniju i kakav je značaj za Zapadni Balkan?

Prema smernicama za sprovođenje Zelene agende za Zapadni Balkan, borba protiv degradacije zemljišta i obnova degradiranog zemljišta trebalo bi da uključuje, između ostalog, održivu proizvodnju hrane, očuvanje ekosistema i obnavljanje zemljišta, što sve zahteva smanjenje zagađenja zemljišta.

Zbog više od 100 godina industrijalizacije i rudarskih aktivnosti, zagađenje zemljišta je široko rasprostranjen problem na Zapadnom Balkanu, stvarajući brojne zagađene tačke i deponije. Glavni zagađivači povezani sa ovim industrijskim aktivnostima su mineralna ulja, tragovi elemenata (kao što su arsenik, kadmijum, olovo, nikl ili cink) i organski zagađivači.

S druge strane, difuzno zagađenje zemljišta je jedna od specifičnih pretnji zemljištima na Zapadnom Balkanu. Tragovi elemenata iz đubriva (npr. kadmijum iz mineralnih đubriva) i neki fungicidi (pretežno bakar) i ostaci pesticida su zagađivači od velike zabrinutosti u poljoprivrednim zemljištima u regionu, kao i drugi zagađivači koji postaju predmet pažnje.

Kako se ovo prenosi na aktivnosti, rezultate i rezultate projekta?

Što se tiče inventara zagađenih zemljišta, identifikacija ključnih aktivnosti zagađivanja zemljišta u svakoj ekonomiji trebala bi početi sakupljanjem informacija i podataka, ako već nije urađeno. Glavni fokus treba biti na mega mestima s najvećim rizicima i fokusirati se na očigledne i ozbiljne probleme koji dovode do inventara zagađenih mesta, uključujući i braunfildove. Prioritetizacija ovih mesta može dovesti do projekata svetionika u svakoj ekonomiji za najhitnije lokacije kako bi se saznalo više o mehanizmu istraživanja, procene rizika, pokretanju sanacije, finansiranju i prenameni.

Što se tiče praćenja zemljišta, usvajanje standardnih metodologija za usklađeno praćenje (terensko i laboratorijsko) i za formatiranje i čuvanje podataka je neophodno i trebalo bi dovesti do uspostavljanja sistema praćenja zemljišta u celom regionu kako bi se pratila kvalitet zemljišta sledeći isti postupak koji se koristi u državama članicama EU (vidi LUCAS Soil: https://esdac.jrc.ec.europa.eu/projects/lucas ). Ovo bi ojačalo kapacitete za praćenje kvaliteta zemljišta u ekonomijama WB6, kako je preporučeno u izveštaju Zajedničkog istraživačkog centra (JRC) o stanju životne sredine i klime na Zapadnom Balkanu (2022) i doprinelo sprovođenju Strategije EU za tlo do 2030. godine.

U okviru EU4Green, biće izrađeni uputstveni dokumenti za praćenje zemljišta i identifikaciju i registraciju zagađenih mesta, na osnovu radionica o ovim temama koje će se organizovati sa partnerima poput JRC (Zajednički istraživački centar) i EEA (Evropska agencija za životnu sredinu). Ciljane grupe obuhvataju pre svega ministarstva i agencije koje se bave zagađenjem zemljišta, podržane laboratorijama i univerzitetskim institutima.

EAA ima značajno znanje i stručnost u ovoj oblasti, a vaša organizacija igra važnu ulogu u projektu. Kako vaše iskustvo i institucionalno znanje doprinose realizaciji projekta EU4Green?

Agencija za zaštitu životne sredine Austrije bavi se zagađenim mestima kao izvršnim telom Zakona o sanaciji zagađenih mesta Austrije od njegovog stupanja na snagu 1989. godine. Pored toga, učešćem u nekoliko međunarodnih i EU širokih mreža i projekata stekno je znanje u vezi sa različitim sistemima upravljanja i izazovima. Agencija koordinira nacionalne projekte praćenja zemljišta za organske zagađivače i plastiku, kao i održavanje nacionalnog informacionog sistema o zemljištu pružajući podatke iz različitih inventara zemljišta tokom poslednjih decenija. Takođe, ima bogato iskustvo u analizi zagađivača u različitim okolišnim matricama (npr. vazduh, zemljište, otpad, voda) i razvijanju analitičkih metoda za nove zagađivače.

Šta vidite kao najveći potencijal u šest ekonomija Zapadnog Balkana, kada se pogleda implementacija EU4Green i GAWB?

U vezi sa dezaktivacijom zemljišta, postoji veliki potencijal za poboljšanje identifikacije zagađenih mesta, dalji razvoj registara za ta mesta i pružanje smernica za prioritetizaciju sanacije zagađenih mesta. Takođe, priprema za učešće ekonomija Zapadnog Balkana 6 (WB6) u narednom uzorkovanju zemljišta u okviru LUCAS Soil predstavlja veliki korak ka identifikaciji difuznog zagađenja zemljišta u WB6 na usklađen način kao osnovu za buduću zaštitu zemljišta od zagađenja i degradacije.

Koje su vaše zabrinutosti u vezi sa zagađenim zemljištem i koje metode su pogodne za identifikaciju zagađenih mesta i ključnih zagađujućih aktivnosti?

Rešavanje zagađenja zemljišta na Zapadnom Balkanu otežava neadekvatan pravni okvir, nedovoljna sredstva i osoblje, kao i nedostatak temeljnih istraživanja mesta. Da bi se identifikovala zagađena mesta i glavni zagađivači, ključno je početi sa dostupnim informacijama visokog kvaliteta, pri čemu su osnovni kriterijumi usmereni na odsustvo značajnih rizika po ljudsko zdravlje i životnu sredinu. Unapred utvrđeni kriterijumi identifikacije „vrućih tačaka“ moraju biti usaglašeni sa opštim strategijama i ciljevima, izdvajajući mesta koja predstavljaju vrlo visoke ili visoke rizike, dok bi druga manje rizična mesta mogla uticati na vrednost zemljišta tokom promena namene zemljišta. Izgradnja registra zagađenih mesta zahteva jasnost o tome koje vrste mesta uključiti, uz dogovorene kriterijume identifikacije koji su usklađeni sa strateškim ciljevima. Proces bi trebalo početi sa najzabrinjavajućim mestima, postepeno uključujući svako mesto koje manipuliše supstancama koje predstavljaju rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu, i odlučivanje koje entitete su odgovorne za prikupljanje podataka i upravljanje registrom.